De onmisbare rol van ervaringsdeskundigen

Timo, geboren en getogen in Deventer, is werkzaam als ervaringsdeskundighulpverlener en regioregisseur ervaringsdeskundigheid bij Iriszorg, een organisatie voor verslavingszorg. Als regioregisseur heeft hij de verantwoordelijkheid voor het coördineren van ervaringsdeskundigheid in Deventer, Harderwijk en Lelystad. Ook geeft hij werkbegeleiding aan andere ervaringsdeskundigen en helpt hij teams bij het inzetten van ervaringsdeskundigheid. Hij deelt graag zijn verhaal over hoe hij in deze wereld terecht kwam en waarom ervaringsdeskundigheid van meerwaarde is voor de zorg.

Opstaan na de ontwrichting

“Ervaringsdeskundigheid”, zegt Timo, “kan ik het beste illustreren door iets over mezelf te vertellen.” Voor Timo begon het allemaal in zijn jeugd. Van huis uit heeft hij nooit bepaalde tools meegekregen om met emoties en moeilijke situaties om te gaan. Op de basisschool begonnen de negatieve ervaringen met pesterijen. Daarbij kwam de traumatische ervaring dat hij seksueel misbruikt werd. Het vertrouwen in alles en iedereen verdween. Deze drie factoren hebben geleid tot wat Timo zelf beschrijft als een gevoel van ‘ontwrichting’.
“Ontwrichting is een heel belangrijk begrip binnen ervaringsdeskundigheid. Je kunt niet ervaringsdeskundige worden, als je geen ontwrichtende levenservaring hebt gehad. Dat is waarvan je herstelt en die kennis zet je vervolgens in als ervaringsdeskundige, om even een bruggetje te slaan.”

Het omgaan met ontwrichte levenservaringen is geen makkelijke weg. In een poging te ontsnappen aan de harde realiteit viel Timo op jonge leeftijd in een donker gat van alcohol- en cannabisgebruik. De pijn en het verdriet werd door het gebruik voor even naar de achtergrond verdrongen. Zijn highs waren hoog, maar zijn lows waren lager dan laag. Eenmaal nuchter werd hij als een klap in het gezicht geconfronteerd met zijn ervaringen, wat zo overweldigend voor hem was dat hij vast kwam te zitten in een uitzichtloze, destructieve cyclus van verdoving. Timo woonde inmiddels antikraak, waar hij omringd was met mensen die volop in middelengebruik zaten. Alles wat hij had, waren schulden. Het was meer dan duidelijk dat dit niet voor altijd kon doorgaan. Hij stond voor een keuze: opgeven of clean worden.
Met alle overgebleven wilskracht koos hij ervoor om zijn leven weer op de rit te krijgen en begon hij aan de moeilijke klim naar boven. Hij verhuisde terug naar het huis van zijn ouders. Hier kreeg zijn dagelijks leven weer structuur en ontstond er ruimte voor herstel. Openhartig vertelt Timo dat spiritualiteit en het geloof in God hem veel kracht en steun gaven en nog altijd geven. “Ik had het vanuit huis meegekregen, maar toen helemaal verwaarloosd. Toen ik op dat dieptepunt zat, had ik het opnieuw ontdekt. Toen ben ik stukken uit de Bijbel gaan lezen en dat sprak me heel erg aan. Het kwam meer van binnenuit.”

Gedurende de twee jaar die verstreken, leerde hij zijn gevecht tegen verslavingsproblemen te overwinnen en begon hij met zijn studie in ‘Sociaal Pedagogische Hulpverlening (SPH)’. Hier maakte hij kennis met ervaringsdeskundigheid en kreeg hij het verlangen om zijn eigen ervaringen in te zetten om anderen te helpen. Voor Timo is dit meteen de meerwaarde van het beroep. “Ik kon een negatieve periode omdraaien naar een positief iets voor andere mensen. Ik kreeg hierdoor het gevoel dat het niet allemaal voor niets is geweest. Dat ik nog wat kon bijdragen.”

Op pad naar groei en bloei

Volgens Timo creëren ervaringsdeskundigen ruimte voor herstel bij anderen, zowel op impliciete als expliciete wijze. Het impliciete aspect draait om het opbouwen van vertrouwensbanden gebaseerd op wederzijdse herkenning en erkenning. Ervaringsdeskundigen hebben empathie en een dieper begrip voor hun cliënten vanwege gedeelde ervaringen. Timo maakt wel duidelijk dat in deze nabijheid ervaringsdeskundigen professioneel moeten blijven. Je bent – hoe graag cliënten het ook willen – geen vriend of vriendin van ze. In de expliciete manier worden ervaringsdeskundigen rolmodellen. Ze delen hun herstelverhaal en geven voorlichtingen.

Zelfhulp is ook van onschatbare waarde voor mensen in herstel vanwege de informele en gelijkwaardige benadering. “Het creëert een open uitwisseling van herstel. Mensen leren van elkaar in een ongedwongen setting.” Het is een manier om te groeien, te bloeien en verloren kracht terug te vinden. Een voorbeeld is een lotgenotengroep of een WRAP-training (wellness, recovery, action plan). “De WRAP-training wordt gefaciliteerd door ervaringsdeskundigen, maar je gaat zelf aan de slag met je eigen actieplan. Zo kun je bijvoorbeeld een plan maken hoe om te gaan met een bepaalde trigger en vastleggen wat je zelf nodig hebt om hier goed mee om te gaan. Hiermee wordt gefocust op mogelijkheden en je zelfredzaamheid vergroot, daarom zijn deze trainingen zo waardevol.”

Ervaringsdeskundigheid omarmen

Timo hoopt dat steeds meer mensen de waarde van ervaringsdeskundigheid gaan begrijpen en juicht organisaties toe die ervaringsdeskundigen willen inzetten. Naast het delen van zijn verhaal wil hij ook veelvoorkomende misverstanden recht zetten. Vaak denken mensen ten onrechte dat persoonlijke ervaringen automatisch iemand tot een ervaringsdeskundige maken, maar Timo vindt dat een opleiding van essentieel belang is. De studie geeft handvaten om op de juiste manier verhalen en ervaringen in te zetten voor anderen. Een andere misvatting is dat ervaringsdeskundigheid wordt beschouwd als vrijwilligerswerk. In werkelijkheid is een ervaringsdeskundige een professional in het sociale domein en verdient, net als bijvoorbeeld een psycholoog, een passende vergoeding voor het geleverde werk.
Ervaringsdeskundigheid voelt wellicht aan als een nieuwkomer, maar het heeft in de afgelopen jaren grote ontwikkelingen doorgemaakt. Nu heeft het een eigen vereniging, beroepsregister en competentieprofiel. Laten we deze positieve ontwikkelingen omarmen, want een persoonlijk perspectief blijkt van onschatbare waarde te zijn in de hedendaagse zorg.